Gevoel van thuiskomen is kers op de taart
Interieurs met zorg, dát is waar mijn hart ligt. Als tienjarig meisje ging ik samen met mijn ouders regelmatig op bezoek bij mijn oma, die in een verpleeghuis woonde. Ik herinner me nog goed dat ik mij daar niet fijn voelde, niet op mijn gemak. En mijn oma ook niet. Dat kwam hoofdzakelijk door het interieur, ze voelde er zich niet in thuis. Het voelde niet vertrouwd, en ze had er niet echt een eigen plekje in. Als ik er nu over nadenk, is daar het zaadje gepland. Daar is mijn voorliefde voor interieurs met zorg geboren. Ik heb me namelijk – ook jaren later nog – vaak afgevraagd waarom het niet anders kon. Gezelliger, fijner en knusser, zodat de bewoners zich daar wél thuis voelden.
Tegenwoordig is er een woord voor waar ik mij toen al mee bezig hield: healing environment. Een healing environment is een manier om ruimtes in zorginstellingen zó in te richten dat het welzijn van patiënten, familie en medewerkers bevorderd wordt en stress vermindert. Het doel van een healing environment is dat patiënten sneller genezen of, als dat niet mogelijk is, dat hun situatie niet onnodig verslechtert.
Daarmee is een healing environment niet hetzelfde als een healthy environment, een andere veelgebruikte term in de zorg. Waar een healing environment zich richt op de psychologische aspecten van ziek zijn – bijvoorbeeld hoeveel stress of angst iemand in de omgeving ervaart – richt een healthy environment zich vooral op het voorkómen van ziek worden. Bijvoorbeeld door verplegend personeel te stimuleren om hun handen beter te wassen.
Bij healing environments ligt de focus vaak op het gebruik van natuurlijke elementen, denk aan daglicht, frisse lucht en groen. Diverse studies (onder meer door Van den Berg) hebben aangetoond dat het zien van natuur een verbetering voor de gezondheid kan betekenen. Natuur is in dit geval heel breed: het kan zicht op buiten zijn, maar ook (nep)planten in het interieur of beelden van de natuur aan de wand (Van den Berg & Van Winsum-Westra). Er lijkt een duidelijke relatie te bestaan tussen het zien van natuur en een vermindering in de ervaren stress en pijn van patiënten. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat er minder pijnstillers nodig zijn. De verklaring voor deze effecten is dat het zien van natuur het lichaam de onbewuste boodschap geeft dat het mag ontspannen. Ook lijkt een goede akoestiek (lees: voldoende stilte) de gezondheid positief te beïnvloeden. En er is veel onderzoek gedaan naar de positieve effecten van het gebruik van specifieke kleuren in healing environments – al is daar tot op heden geen hard wetenschappelijk bewijs voor.
Maar in mijn beleving gaat een healing environment nog veel verder dan dit. Zeker in een verpleeghuis, waarbij ik terug denk aan dat van mijn oma, draait het ook om of iemand zich prettig voelt, op z’n gemak. Of iemand zich thuis voelt. Het is belangrijk dat bewoners herkenbare elementen van thuis zien. Van vroeger, voordat ze in het verpleeghuis terecht kwamen. Als interieurarchitect kan ik hier een belangrijke rol in spelen. Door nissen in de wanden van de gemeenschappelijke ruimtes te verwerken bijvoorbeeld, waarin bewoners persoonlijke spulletjes kwijt kunnen. Door voor iedere bewoner een herinneringskast te ontwerpen en die voor de deur van hun eigen kamer te plaatsen, zodat bewoners voor het betreden van hun kamer direct een gevoel van thuiskomen ervaren. Of door in één of meerdere gangen een akoestische belevingswand te maken, waar bewoners aan kunnen voelen, zichzelf kunnen spiegelen, een spelletje kunnen spelen of naar (nostalgische muziek) kunnen luisteren. Je begrijpt: er zijn tal van mogelijkheden en mijn hart gaat sneller kloppen als ik hierover mag meedenken.
Een mooi voorbeeld vind ik Hogeweyk in Weesp, een woonbuurt voor mensen met de ziekte van Alzheimer en/of dementie. Hier ben ik ter voorbereiding van mijn afstuderen in 2005 op bezoek geweest, en dit heeft mijn kijk op interieurs in de zorg gevormd. In Hogeweyk wonen ouderen met verschillende achtergronden, en daar wordt perfect op ingespeeld. Er zijn 23 wooneenheden met 7 verschillende leefstijlen: stads, Goois, huiselijk, christelijk, ambachtelijk, Indisch en cultureel. Het doel is om zoveel mogelijk aan te sluiten bij de leefstijl die de bewoners van huis uit gewend zijn. Bij Hogeweyk staat namelijk het leven centraal, niet de ziekte.
En die visie deel ik. Bewoners van verpleeghuizen hebben al een heel leven achter de rug. Een leven waarin ze hun eigen levensstijl hebben vormgegeven, maar waarin ze ook zélf keuzes hebben gemaakt wat betreft hun woonomgeving en interieur. Het feit dat ze op bepaalde gebieden niet meer ‘normaal’ kunnen functioneren – bijvoorbeeld door ouderdom, een handicap of dementie – betekent niet dat hun wensen over de inrichting van hun dagelijkse leven en de omgeving niet meer zouden gelden. En zoals ik het zie, creëer je pas echt een healing environment als je niet alleen rekening houdt met de wetenschappelijk bewezen aspecten zoals natuur, daglicht, frisse lucht en akoestiek, maar óók met het gevoel van thuiskomen.